Θέμα Αρμονίας

Τονικός Χάρτης

Τετράφωνη Εναρμόνιση

Μοτίβα και Φραστική

* * *

 

 

ΘΕΜΑ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

Ζητείται να εναρμονισθεί η παρακάτω μελωδία σε τέσσερις φωνές.

PDF: Φυλλάδιο Εξέτασης Ειδικού Μαθήματος Αρμονίας 2017

 

ΤΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Το μελωδικό θέμα είναι μορφολογικά μια ενιαία κατασκευή. Προσπαθούμε να εναρμονίσουμε τη μελωδία χρησιμοποιώντας τις λιγότερες κατά το δυνατόν συγχορδίες. Όπως φαίνεται στο τονικό σχέδιο, μπορούμε να διακρίνουμε πέντε αρμονικές περιοχές: την αφετηριακή περιοχή εγκαθίδρυσης της τονικής [μέτρα 0-4(2)], την περιοχή του προσαγωγέα [μέτρα 4(3)-8(2)], την περιοχή της δεσπόζουσας του προσαγωγέα [μέτρα 8(3)-10], πάλι την περιοχή του προσαγωγέα [μέτρα 11-12], καθώς και την περιοχή της τονικής επαναφοράς και κατάληξης [μέτρα 13-18]. Στην εικόνα του τονικού σχεδίου αποδίδεται η άμεση δεσποζουσιακή δραστηριότητα. Οι συμπαγείς υποκείμενες καμπύλες δηλώνουν τη δράση δευτερευουσών δεσποζουσών συγχορδιών ή τη διατονική κίνηση κύκλου πέμπτης. Οι συμπαγείς υπερκείμενες καμπύλες οριοθετούν τους σχηματισμούς των κύριων πτώσεων του κομματιού (αυθεντικών ή μη, εγκαθίδρυσης, απομάκρυνσης και επιστροφής/κατάληξης). Αν αφαιρέσουμε την παρενθετική ή την πτωσιακή δεσποζουσιακή δραστηριότητα, θα μπορούσαμε να δούμε πώς συσχετίζονται οι συγχορδίες στο διατονικό πλέγμα. Αυτή η τονική αφήγηση δηλώνεται με τις καμπύλες πάνω από το πεντάγραμμο. Η αρμονική κίνηση στο τμήμα της απομάκρυνσης και αύξησης της έντασης παράγεται από την αντίθεση της τονικής περιοχής με την περιοχή του προσαγωγέα. Επιπλέον, η περιοχή του προσαγωγέα είναι μικρογραφία του γενικού τονικού σχήματος, καθώς περιλαμβάνει την εσωτερική της αντίθεση (δευτερεύουσα δεσπόζουσα προσαγωγέα) και τη λύση της (επαναφορά προσαγωγέα).

 

 

ΤΕΤΡΑΦΩΝΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ

Παραθέτουμε, ακολούθως, την τετράφωνη εναρμόνιση του μελωδικού θέματος.
 (1) Όπως συμβαίνει συχνά στα θέματα με ελάσσονα τονική, παρακολουθούμε στα αρχικά μέτρα (1-4) τη μετάβαση από την ελάσσονα τονική στη σχετική μείζονα. Αυτή η αρμονική δράση πραγματοποιείται με διατονική κυκλική κίνηση πέμπτης (i-iv-bVII-bIII). Ωστόσο, οι διατονικές συγχορδίες που την αποτελούν μετατρέπονται εύκολα σε τονίζουσες (δευτερεύουσες δεσπόζουσες) συγχορδίες.
 (2) Στα μέτρα 5 έως 12, εκτείνεται η περιοχή του προσαγωγέα και της δεσπόζουσάς του. Ο τονικοποιημένος προσαγωγέας παρουσιάζεται με τις εναρμόνιες υποστάσεις C# και Db. Στο εύρος αυτής της περιοχής συναντάμε τρία πτωτικά σχήματα, δύο στον προσαγωγέα (μέτρα 7-8 και 11-12) και ένα στη δεσπόζουσά του (μέτρο 10). (3) Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ίσως οι τρόποι μετάβασης ανάμεσα στις διαφορετικές τονικές περιοχές. Ο τονικοποιημένος προσαγωγέας (C#, στην περίπτωσή μας) τοποθετείται ένα ημιτόνιο χαμηλότερα από την αρχική τονική. Μπορούμε, λοιπόν, να φανταστούμε την μείζονα συγχορδία που κατασκευάζεται στην τονική βαθμίδα (D, στην περίπτωσή μας) να παίζει τον ρόλο της ναπολιτάνικης προδεσπόζουσας στην τονική περιοχή του προσαγωγέα. Η διαπίστωση αυτή μας δίνει την ιδέα να προσφέρουμε περισσότερο χώρο, κατά τη μετάβαση, στην ομώνυμη μείζονα (D, στην περίπτωσή μας). Τούτο συμβαίνει στα μέτρα 5 έως 6. Βεβαίως, όπως φαίνεται στη βασική εναρμόνιση του τονικού χάρτη (βλ. προηγούμενο σχήμα), η τονική βαθμίδα, υπό τη μορφή συγχορδίας αυξημένης έκτης, δύναται να στρέψει απευθείας την αρμονική δράση προς την περιοχή του προσαγωγέα (κατά το σχήμα της γερμανικής συγχορδίας). Στην περίπτωσή μας, αυτή η γερμανική συγχορδία (D7, στον τρίτο παλμό του μέτρου 5) αποποιείται τον στόχο της, παραχωρώντας τη θέση της (μέσω χρωματικής τριτιακής σύνδεσης) στη γερμανική συγχορδία που οδηγεί στη δεσπόζουσα (Ε) της δεσπόζουσας (Α) της μείζονας τονικής (D). Με αυτόν τον τρόπο, κερδίζονται περισσότεροι παλμοί προετοιμασίας της νέας τονικής περιοχής. (4) Κατά την επιστροφή από την περιοχή του προσαγωγέα (Db) στην αρχική τονικότητα (Dm), αξιοποιείται η στροφική ικανότητα της δευτερεύουσας δεσπόζουσας που κατασκευάζεται στην έκτη βαθμίδα του τονικοποιημένου προσαγωγέα (Bb7: μέτρα 13 και 14). Υπό την υπόσταση της διατονικής δευτερεύουσας δεσπόζουσας της έκτης βαθμίδας, οδηγεί στην επιτονική ή προδεσπόζουσα βαθμίδα (Ebm) του τονικοποιημένου προσαγωγέα. Όμως, αυτή η βαθμίδα είναι ταυτοχρόνως η ναπολιτάνικη επιτονική ή προδεσπόζουσα (Eb) στην αφετηριακή τονικότητα της Ρε ελάσσονας. Υπό την υπόσταση της γερμανικής ή γαλλικής συγχορδίας (Bb+6, ή Bb7b5=Eb7b5), οδηγεί στη δεσπόζουσα συγχορδία (Α) της αφετηριακής τονικότητας. 
(5) Στον τρίτο παλμό των μέτρων 5, 7 και 12, συναντάμε χρωματικές τριτιακές προσεγγίσεις από υποκείμενη ή υπερκείμενη δεσπόζουσα συγχορδία με σχέση μικρής τρίτης (cM:VI7 ή cM:bIII7). Παρατηρούμε, λοιπόν, τη σύνδεση υποκείμενης μικρής τρίτης (cM:VI7): D7-F7 στο μέτρο 5, καθώς και τη σύνδεση υπερκείμενης μικρής τρίτης (cM:bIII7): F#7-Eb7 και Db7-Bb7 στα μέτρα 7 και 12 αντιστοίχως.

 

 

ΜΟΤΙΒΑ ΚΑΙ ΦΡΑΣΤΙΚΗ

Από το χαρακτηριστικό δίμετρο μοτίβο του θέματος (m1), αποκόπτουμε αξιοποιήσιμα μοτίβα. Μέσω αυτών, σχηματοποιούνται μελωδικά οι διακριτές γραμμές της εναρμόνισης. Το βασικό ρυθμικό-μελωδικό σχήμα του πρώτου μέτρου (μοτίβο m2) κυριαρχεί στο κομμάτι. Ακούγεται σε ακριβή ή ανεστραμμένη μίμηση στα πτωτικά ή μεταβατικά μέτρα των αρμονικών περιοχών (μέτρα: 2, 4, 8, 9, 13, 15, 16, 17). Άλλοτε, είτε διαμοιράζεται σε δύο φωνές (μέτρα: 2, 17) είτε παρουσιάζεται ηχητικά ενισχυμένο με παράλληλα διαστήματα τρίτης (μέτρα: 8, 13, 15, 16). Το σύμβολο [ = ] δηλώνει μια μορφικά ακριβή μεταφορά ενός βασικού μοτίβου ενώ το σύμβολο [ ≈ ] δηλώνει μια παραλλαγή του, είτε διαστηματική (χωρίς να διαταράσσεται το συνολικό σχήμα) είτε ρυθμική (με αύξηση ή μείωση) είτε διαμεριστική (με αποκοπή τμήματός του). Το σύμβολο [ i ] δηλώνει την αντιστροφή ενός μοτίβου (inversion), το σύμβολο [ r ] δηλώνει την αναδρομή ενός μοτίβου (retrogression) και το σύμβολο [ ri ] δηλώνει την αντιαναδρομή ενός μοτίβου (retrograde inversion).