Θέμα Αρμονίας

Τονικός Χάρτης

Τετράφωνη Εναρμόνιση

Μοτίβα και Φραστική

* * *

 

 

ΘΕΜΑ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

Ζητείται να εναρμονισθεί η παρακάτω μελωδία σε τέσσερις φωνές.

PDF: Φυλλάδιο Εξέτασης Ειδικού Μαθήματος Αρμονίας 2016

 

ΤΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Το μελωδικό θέμα είναι μορφολογικά μια ενιαία κατασκευή. Προσπαθούμε να εναρμονίσουμε τη μελωδία χρησιμοποιώντας τις λιγότερες κατά το δυνατόν συγχορδίες. Όπως φαίνεται στο τονικό σχέδιο, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις αρμονικές περιοχές: την αφετηριακή περιοχή εγκαθίδρυσης της τονικής [μέτρα 0-2], την περιοχή της ανδαλουσιανής κίνησης προς τη δεσπόζουσα [μέτρα 3-6], την παρεμβολή της περιοχής της επιτονικής πριν από την κατάληξη στη δεσπόζουσα [μέτρα 7-9(3)] και την περιοχή επαναφοράς και απόληξης [μέτρα 9(4)-13]. Στην εικόνα του τονικού σχεδίου αποδίδεται η άμεση δεσποζουσιακή δραστηριότητα. Οι συμπαγείς υποκείμενες καμπύλες δηλώνουν τη δράση δευτερευουσών δεσποζουσών συγχορδιών ενώ οι συμπαγείς υπερκείμενες καμπύλες οριοθετούν τους σχηματισμούς των κύριων πτώσεων του κομματιού (αυθεντικών ή μη, εγκαθίδρυσης, απομάκρυνσης και επιστροφής). Αν αφαιρέσουμε την παρενθετική ή την πτωσιακή δεσποζουσιακή δραστηριότητα, θα μπορούσαμε να δούμε πώς συσχετίζονται οι συγχορδίες στο διατονικό πλέγμα. Αυτή η τονική αφήγηση δηλώνεται με τις καμπύλες πάνω από το πεντάγραμμο. Το τμήμα της απομάκρυνσης και αύξησης της έντασης [μέτρα 0-9] δομείται πάνω στην αντίθεση των βαθμίδων της τονικής και της δεσπόζουσας. Η αρμονική κίνηση της απομάκρυνσης συνίσταται σε μια κατιούσα βηματική προσέγγιση της δεσπόζουσας συγχορδίας (ανδαλουσιανή ή φλαμένκο πτώση), πριν από την οποία παρεμβάλλεται η προδεσπόζουσα [bVII→bVI→ii→V].

 

 

ΤΕΤΡΑΦΩΝΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ

Παρατίθεται, ακολούθως, η τετράφωνη εναρμόνιση του μελωδικού θέματος.
 (1) Παρατηρούμε ότι τονικοποιείται κάθε συγχορδία του σχήματος της ανδαλουσιανής πτώσης που οδηγεί στη δεσπόζουσα. Επομένως, συναντούμε κατά σειρά τις τονικοποιήσεις της υποτονικής (bVII: μέτρα 3-4), της βαρυμένης επιδεσπόζουσας (bVI: μέτρα 5-6) και της επιτονικής (ii: 7-9). Ωστόσο, προβάλλουμε αυτές τις τονικοποιήσεις στην κύρια τονικότητα (χωρίς να αλλάξουμε την τονική σήμανση), αφού έχουν παροδικό χαρακτήρα.
 (2) Οι σχετικές ελάσσονες συγχορδίες υποκαθιστούν τη μείζονα τονική και τις τονικοποιημένες μείζονες συγχορδίες στον τρίτο παλμό των μέτρων 2, 4 και 6. Μέσω αυτών των απροσδόκητων συνδέσεων προσφέρεται η δυνατότητα στην αρμονία να κλειδώνει σε διαφορετικά σημεία απ’ ό,τι η μελωδία. Δηλαδή, να εξελίσσεται αντιστικτικά ως προς αυτήν. 
(3) Παρομοίως, η πρώτη αναστροφή της αναμενόμενης τονικοποιημένης επιτονικής, στον πρώτο παλμό του μέτρου 9, στρέφει την αρμονία προς την κατεύθυνση της δεσπόζουσας. 
(4) Στους δύο τελευταίους παλμούς των μέτρων 3 και 5,  η δεσπόζουσα των τονικοποιημένων συγχορδιών της ανδαλουσιανής πτώσης προετοιμάζεται από το ζεύγος της δευτερεύουσας δεσπόζουσας και της ναπολιτάνικης προδεσπόζουσάς της. Έχουμε, έτσι, τη δυνατότητα μιας ομαλότερης κίνησης στον τρίτο παλμό αυτών των μέτρων.
 (5) Η σειρά συγχορδιών σε πρώτη αναστροφή, στους πρώτους παλμούς του μέτρου 7, μπορεί να θεωρηθεί ότι εντάσσονται στην υποπεριοχή της συγχορδίας Β (δευτερεύουσας δεσπόζουσας της τοπικής δεσπόζουσας Ε). 
(6) Στην επαναφορά της αρχικής τονικής (μέτρα 9(4)-13) επιλέγεται διαφορετική εναρμόνιση και συγχορδιακή πύκνωση. Στο μέτρο 11 αναπτύσσεται η υποπεριοχή της ελάσσονας προδεσπόζουσας συγχορδίας Cm (iv). H γαλλική συγχορδία D7b5 τονίζει τη δευτερεύουσα δεσπόζουσα G7 της προδεσπόζουσας Cm (η οποία ακούγεται στον τελευταίο παλμό του μέτρου 11, μετασχηματιζόμενη σε A∅7). Οι δύο τελευταίες συγχορδίες του προηγούμενου μέτρου (10) επιζητούν να τονίσουν την προδεσπόζουσα συγχορδία της γαλλικής D7b5, η οποία δομείται στο βάσιμο Eb. Το σχήμα της αρμονικής κίνησης είναι όμοιο με εκείνο της έμμεσης λύσης μιας γερμανικής συγχορδίας. (7) H δευτερεύουσα δεσπόζουσα συγχορδία B7 (στον 3ο παλμό του πρώτου μέτρου) οδηγείται απροσδόκητα στην προδεσπόζουσα C, η οποία υποκαθιστά την κανονική της λύση (bVI of vi). H συγχορδία Eb, στην κατάληξη του κομματιού, αποτελεί χρωματική τριτιακή προσέγγιση (υποκείμενης μεγάλης τρίτης) της τονικής συγχορδίας G.

 

 

ΜΟΤΙΒΑ ΚΑΙ ΦΡΑΣΤΙΚΗ

Από το χαρακτηριστικό δίμετρο μοτίβο του θέματος (m1), μπορούμε να αποκόψουμε αρκετά αξιοποιήσιμα μοτίβα. Μέσω αυτών, θα σχηματοποιήσουμε μελωδικά τις διακριτές γραμμές της εναρμόνισης. Το σύμβολο [ = ] δηλώνει μια μορφικά ακριβή μεταφορά ενός βασικού μοτίβου ενώ το σύμβολο [ ≈ ] δηλώνει μια παραλλαγή του, είτε διαστηματική (χωρίς να διαταράσσεται το συνολικό σχήμα) είτε ρυθμική (με αύξηση ή μείωση) είτε διαμεριστική (με αποκοπή τμήματός του). Το σύμβολο [ i ] δηλώνει την αντιστροφή ενός μοτίβου (inversion), το σύμβολο [ r ] δηλώνει την αναδρομή ενός μοτίβου (retrogression) και το σύμβολο [ ri ] δηλώνει την αντιαναδρομή ενός μοτίβου (retrograde inversion).