Θέμα Αρμονίας

Τονικός Χάρτης

Λύση Eπιτροπής

Τετράφωνη Εναρμόνιση

Μοτίβα και Φραστική

* * *

 

 

ΘΕΜΑ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

Ζητείται να εναρμονισθεί η παρακάτω μελωδία σε τέσσερις φωνές.

PDF: Φυλλάδιο Εξέτασης Ειδικού Μαθήματος Αρμονίας 2015

 

ΤΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Το μελωδικό θέμα είναι μορφολογικά μια ενιαία κατασκευή. Προσπαθούμε να εναρμονίσουμε τη μελωδία χρησιμοποιώντας τις λιγότερες κατά το δυνατόν συγχορδίες. Όπως φαίνεται στο τονικό σχέδιο, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις αρμονικές περιοχές: την αφετηριακή περιοχή εγκαθίδρυσης της τονικής [μέτρα 0-2(2)], την περιοχή μετάβασης στη σχετική μείζονα [μέτρα 2(2)-6(1)], την περιοχή μέγιστης απομάκρυνσης στην περιοχή του προσαγωγέα και της δεσπόζουσας [μέτρα 6(2)-11(2)] και την περιοχή επαναφοράς και κατάληξης [μέτρα 11(2)-14]. Στην εικόνα του τονικού σχεδίου αποδίδεται η άμεση δεσποζουσιακή δραστηριότητα. Οι συμπαγείς υποκείμενες καμπύλες δηλώνουν τη δράση δευτερευουσών δεσποζουσών συγχορδιών˙ οι διακεκομμένες καμπύλες οριοθετούν τοπικούς σχηματισμούς μισής πτώσης˙ ενώ οι συμπαγείς υπερκείμενες καμπύλες οριοθετούν τους σχηματισμούς των κύριων πτώσεων του κομματιού (αυθεντικών ή μη, εγκαθίδρυσης, απομάκρυνσης και επιστροφής). Αν αφαιρέσουμε την παρενθετική ή την πτωσιακή δεσποζουσιακή δραστηριότητα, θα μπορούσαμε να δούμε πώς συσχετίζονται οι συγχορδίες στο διατονικό πλέγμα. Αυτή η τονική αφήγηση δηλώνεται με τις καμπύλες πάνω από το πεντάγραμμο. Η τονική συγχορδία έρχεται σε αντιπαράθεση με τις συγχορδίες της σχετικής μείζονας, του προσαγωγέα και της δεσπόζουσας. Και οι τρεις αυτές συγχορδίες απομάκρυνσης δομούνται πάνω στα κατιόντα διαδοχικά διαστήματα (μεγάλης τρίτης) της αυξημένης συγχορδίας της δεσπόζουσας [C (bIII), G# (vii), Ε (V)]. Παρατηρήστε το morphing ανάμεσα στην ελάσσονα συγχορδία του προσαγωγέα και τη μείζονα συγχορδία της δεσπόζουσας. Οι δύο αυτές συγχορδίες έχουν δύο κοινούς φθόγγους. Μοιάζει ο προσαγωγέας να έχει διπλή υπόσταση: είτε να αντίκειται χρωματικά στην τονική είτε να μεταμορφώνεται με κίνηση ενός ημιτονίου στη δεσπόζουσα. Η πρόσπτωση στη δεσπόζουσα συγχορδία Ε (μέτρα 10-11), κατά τον τερματισμό της περιοχής απομάκρυνσης, πραγματοποιείται μέσω μιας ανδαλουσιανής πτώσης [bVII-bVI-V]. Προηγουμένως, έχει ακουστεί πάλι η ίδια συγχορδία, στην εναρμόνια υπόστασή της (Fb) και με διαφορετική λειτουργία, στην απροσδόκητη πτώση του μέτρου 9. Οι μεταβάσεις μεταξύ των τονικών περιοχών επεξηγούνται αναλυτικότερα στη συνέχεια (βλ. τετράφωνη εναρμόνιση).

 

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ Κ.Ε. ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Παρατίθεται ενδεικτική αρμονική λύση του μελωδικού θέματος από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων Ειδικών Μαθημάτων.

PDF: Ενδεικτική Λύση από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων

 

ΤΕΤΡΑΦΩΝΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ

Παρατίθεται, ακολούθως, η τετράφωνη εναρμόνιση του μελωδικού θέματος.
 (1) Συνηθίζεται στην ελάσσονα τονικότητα να επαναλαμβάνεται ένα μελωδικο-αρμονικό μοτίβο στην αφετηριακή ελάσσονα τονική και στη σχετική της μείζονα. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στα πρώτα τέσσερα μέτρα του θέματος υπό τη μορφή προόδου. Η προσέγγιση της δεσπόζουσας, τόσο της ελάσσονας τονικής όσο και της σχετικής μείζονας (μέτρα: 2 και 4), πραγματοποιείται είτε από την προδεσπόζουσά της (επιτονική ii) είτε από τη δευτερεύουσα δεσπόζουσά της (τη γερμανική και τη γαλλική συγχορδία) είτε από τη συγχορδία καθυστέρησης (Vsus). Φυσικά, θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί και η προσαγωγική ελαττωμένη, αν δεν περιόριζε τις επιλογές στο σχηματισμό των επιθυμητών μελωδικών μοτίβων. (2) Για τη μετάβαση από την περιοχή της σχετικής μείζονας (bIII: C) στην περιοχή του προσαγωγέα (vii: Abm), στα μέτρα 5-6, έχουμε επιλέξει τις περισσότερο ρομαντικές τριτιακές μεταπλάσεις. Διακρίνουμε στην περιοχή της σχετικής μείζονας την υπο-περιοχή της υποδεσπόζουσας (IV: F), στα μέτρα 4(2)-6(1). Παρατηρήστε τώρα τη στροφική σύνδεση: F-C-Fb(=E)-Abm. Η συγχορδία C που τονίζει την υποδεσπόζουσα (ως δευτερεύουσα δεσπόζουσα) μεταπλάθεται τριτιακά στη συγχορδία Ε, η οποία στην εναρμόνια γραφή της (Fb) είναι η συγχορδία της επιδεσπόζουσας (bVI) στη νέα τονική περιοχή της Abm˙ καθώς, με τη σειρά της, μεταπλάθεται τριτιακά στη νέα τονική. (3) Στον πρώτο παλμό του μέτρου 9, η αναμενόμενη αυθεντική πτώση μεταποιείται σε απροσδόκητη πτώση στην επιδεσπόζουσα (bVI). Παρατηρήστε ότι η συγχορδία της απροσδόκητης πτώσης προαναγγέλλει τη δεσπόζουσα συγχορδία της αφετηριακής τονικότητας που θα ακουστεί στο μέτρο 11, όντας εναρμονίως ταυτόσημες (Fb = E) αλλά με διαφορετική αρμονική λειτουργία. Με αυτές τις δύο πτωτικές διαδικασίες μέγιστης απομάκρυνσης κορυφώνεται η αρμονική δράση. (4) Κατά την ανδαλουσιανή πτώση στη δεσπόζουσα (πρακτικά: G-F-E), στα μέτρα 10 έως 11, η μείζονα συγχορδία της υποτονικής βαθμίδας (bVII: G) τονίζεται από τη δευτερεύουσα δεσπόζουσά της D7. Αυτή η ίδια δευτερεύουσα δεσπόζουσα μεταπλάθεται, μέσω τριτιακής σχέσης, στη γερμανική συγχορδία F7 της δεσπόζουσας Ε. (5) Κατά τον τερματισμό (μέτρο 14), το χαρακτηριστικό μοτίβο σχηματίζεται από τις φωνές της υβριδικής συγχορδίας που προκύπτει από την υπέρθεση της επιτονικής (B∅7/A) πάνω από το βάσιμο της τονικής. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια διαδικασία πλάγιας πτώσης.

 

 

ΜΟΤΙΒΑ ΚΑΙ ΦΡΑΣΤΙΚΗ

Μπορούμε να αποκόψουμε διάφορους μελωδικούς υποσχηματισμούς από το βασικό μοτίβο m1. Χαρακτηριστική, ασφαλώς, είναι η βηματική μελωδική φιγούρα στον πρώτο παλμό του πρώτου μέτρου (μοτίβα m2 και m3), η οποία σχηματοποιεί την εναρμόνιση. Είναι ιδιαίτερα επιθυμητή η εμφάνιση του βασικού μελωδικο-ρυθμικού στοιχείου είτε στα μέτρα απόκρισης (2, 4) είτε στα μέτρα μετάβασης (6, 9-10) είτε στην κατάληξη (π.χ. μέτρα: 13-14). Προκειμένου να υπάρξει επαρκής χώρος για αυτόν το σκοπό, έχει προστεθεί ένα επιπλέον μέτρο στο πέρας του θέματος. Το σύμβολο [ = ] δηλώνει μια μορφικά ακριβή μεταφορά ενός βασικού μοτίβου ενώ το σύμβολο [ ≈ ] δηλώνει μια παραλλαγή του, είτε διαστηματική (χωρίς να διαταράσσεται το συνολικό σχήμα) είτε ρυθμική (με αύξηση ή μείωση) είτε διαμεριστική (με αποκοπή τμήματός του). Το σύμβολο [ i ] δηλώνει την αντιστροφή ενός μοτίβου (inversion), το σύμβολο [ r ] δηλώνει την αναδρομή ενός μοτίβου (retrogression) και το σύμβολο [ ri ] δηλώνει την αντιαναδρομή ενός μοτίβου (retrograde inversion).