Θέμα Αρμονίας

Τονικός Χάρτης

Λύση Eπιτροπής

Τετράφωνη Εναρμόνιση

Μοτίβα και Φραστική

* * *

 

 

ΘΕΜΑ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

Ζητείται να εναρμονισθεί η παρακάτω μελωδία σε τέσσερις φωνές.

PDF: Φυλλάδιο Εξέτασης Ειδικού Μαθήματος Αρμονίας 2014

 

ΤΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Στην ενιαία μορφολογική κατασκευή του μελωδικού θέματος ξεχωρίζουν τρία μοτιβικά τμήματα με διαφορετικό χαρακτήρα: το αρχικό, της αρμονικής προόδου και αυτό της κατάληξης. Προσπαθούμε να εναρμονίσουμε τη μελωδία χρησιμοποιώντας τις λιγότερες κατά το δυνατόν συγχορδίες. Όπως φαίνεται στο τονικό σχέδιο, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις αρμονικές περιοχές: την αφετηριακή περιοχή εγκαθίδρυσης της τονικής [μέτρα 1-4(2)], την περιοχή της μέσης [μέτρα 4(3)-8(1)], την περιοχή της ανιούσας ολοτονικής προόδου και της βαρυμένης μέσης [μέτρα 8-12(1)], και την περιοχή της τονικής επαναφοράς και κατάληξης [μέτρα 12(2)-16]. Στην εικόνα του τονικού σχεδίου αποδίδεται η άμεση δεσποζουσιακή δραστηριότητα. Οι συμπαγείς υποκείμενες καμπύλες δηλώνουν τη δράση δευτερευουσών δεσποζουσών συγχορδιών ή τη διατονική κίνηση κύκλου πέμπτης. Οι συμπαγείς υπερκείμενες καμπύλες οριοθετούν τους σχηματισμούς των κύριων πτώσεων του κομματιού (αυθεντικών ή μη, εγκαθίδρυσης, απομάκρυνσης και επιστροφής/κατάληξης). Αν αφαιρέσουμε την παρενθετική ή την πτωσιακή δεσποζουσιακή δραστηριότητα, θα μπορούσαμε να δούμε πώς συσχετίζονται οι συγχορδίες στο διατονικό πλέγμα. Αυτή η τονική αφήγηση δηλώνεται με τις καμπύλες πάνω από το πεντάγραμμο. Στο τμήμα της απομάκρυνσης και αύξησης της έντασης, οι συγχορδίες της μέσης (διατονικής ή βαρυμένης) αντιπαρατίθενται στην τονική συγχορδία. Αυτή είναι η κύρια αντίθεση στην αρμονική δομή του θέματος, από την οποία εκπηγάζει η δράση. Η ολοτονική αρμονική πρόοδος είναι το συνδετικό μέσο ανάμεσα στις δύο μορφές της μέσης βαθμίδας (διατονικής και βαρυμένης).

 

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ Κ.Ε. ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Παρατίθεται ενδεικτική αρμονική λύση του μελωδικού θέματος από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων Ειδικών Μαθημάτων.

PDF: Ενδεικτική Λύση από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων

 

ΤΕΤΡΑΦΩΝΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ

Παρατίθεται, ακολούθως, η τετράφωνη εναρμόνιση του μελωδικού θέματος.
 (1) Η αφετηριακή τονική περιοχή περιλαμβάνει πτώση στην τονική συγχορδία. Επιλέγεται ατελές πτωσιακό σχήμα και εισάγεται η ελάσσονα προδεσπόζουσα, στοιχεία που προοικονομούν την εξέλιξη της δράσης. Στο πρώτο μέτρο χρησιμοποιείται ο ισοκράτης της τονικής, ώστε να προβληθεί η μίμηση του χαρακτηριστικού μοτίβου (από την ίδια φωνή) στα επόμενα μέτρα. Η προδεσπόζουσα (μέτρο 3) προετοιμάζεται από το ζεύγος της δευτερεύουσας επιτονικής και δευτερεύουσας δεσπόζουσας (μέτρο 2). (2) Προκειμένου να μεταβούμε από την αρχική τονική περιοχή (Ι: C) στην τονική περιοχή της μέσης (iii: Em), αξιοποιείται ο στροφικός ρόλος της τονικής συγχορδίας υπό τη μορφή δεσπόζουσας συγχορδίας (C7). Έχει, επομένως, την αμφίσημη δράση είτε της δευτερεύουσας δεσπόζουσας (V7 of iv) που τονίζει την ελάσσονα υποδεσπόζουσα είτε της συγχορδίας αυξημένης έκτης που οδηγεί (κατά το γερμανικό έμμεσο σχήμα) στη δεσπόζουσα της νέας περιοχής. Επιλέγουμε να ενισχύσουμε αυτή την αμφισημία με περισσότερη αρμονική κίνηση στην υπο-περιοχή της ελάσσονας υποδεσπόζουσας (μέτρο 5). (3) Μεταβαίνουμε στην τονική περιοχή της βαρυμένης μέσης (biii: Ebm) μέσω της ανιούσας προόδου που προσεγγίζει τη δεσπόζουσα της νέας περιοχής (Bb). Αυτή η αρμονική πρόοδος έχει ολοτονικό χαρακτήρα (όπως εκείνη των Πανελλαδικών 2013): ανιούσα βηματική (με διαστήματα τόνου) διαδοχή μειζόνων συγχορδιών στην οποία παρεμβάλλονται ενθετικά δεσπόζουσες συγχορδίες [E-(Db7=C#7)-Gb=F#-(Eb7)-Ab-F7-Bb]. Επιθυμούμε να εντείνουμε την ολοτονική ασάφεια, χρησιμοποιώντας αυξημένες συγχορδίες. Ωστόσο, επιλέγεται μια χαλαρότερη κίνηση ισοκράτη στο βάσιμο, ώστε να αποφευχθεί η ιδιαίτερα προωθητική ήχηση των καθαρών πεμπτών (από την κίνηση των δεσποζουσών συγχορδιών). Έτσι, πάνω από τον ίδιο φθόγγο βασίμου ηχεί η πρώτη αναστροφή της μείζονας συγχορδίας, η αυξημένη δεσπόζουσα της δεσπόζουσας της επόμενης μείζονας συγχορδίας και οι εναλλαγές του ζεύγους επιτονικής-δεσπόζουσας της μείζονας συγχορδίας που ακολουθεί. (4) Επιστρέφουμε στην τονική περιοχή (I: C) με κίνηση που αποτελεί μικρογραφία της προηγηθείσας ολοτονικής προόδου [Eb-F-G], η οποία οδηγεί στην αρχική τονική (C). H αρμονία μεταστρέφεται επί της συγχορδίας F, αφού αυτή μπορεί να είναι είτε η δευτερεύουσα δεσπόζουσα της δεσπόζουσας της προηγούμενης τονικής περιοχής (F-Bb) είτε η προδεσπόζουσα της επόμενης τονικής περιοχής (F-G-C). (5) Οι τρίηχες υποδιαιρέσεις από το μέτρο 13 και μετά μας ωθούν να υιοθετήσουμε το σύνθετο μέτρο των τριών παρεστιγμένων παλμών (9/8). Τούτο γίνεται για δύο λόγους: να δώσουμε περισσότερο χώρο για τις μιμήσεις του χαρακτηριστικού μοτίβου και να επιτύχουμε μια μετρική επιβράδυνση (μετρικό ritardando). Αυτό τον σκοπό εξυπηρετεί, επιπλέον, η ισοδυναμία ογδόων (ή τετάρτων) μεταξύ του απλού μέτρου (3/4) και του σύνθετου μέτρου (9/8). (6) Επιδιώκουμε να προσδώσουμε στην αρμονική κίνηση της καταληκτικής περιοχής μια αίσθηση stretto, πυκνής μίμησης και προωθητικής ενέργειας. Η χρωματικότητα και η κατασκευή των μιμήσεων που παρατηρούμε βασίζεται σε μια απλή διατονική διαδοχή του κύκλου πέμπτης: C-D7-G7-C7-B-E7-Am-Dm-G7-C. Επίσης, η χρωματικότητα του μέτρου 13 δεν είναι παρά η ποικιλμένη εμφάνιση της τονικής συγχορδίας κατά την κίνησή της από την ευθεία θέση στη θέση πρώτης αναστροφής.

 

 

ΜΟΤΙΒΑ ΚΑΙ ΦΡΑΣΤΙΚΗ

Από την αφετηρία έως την αρμονική πρόοδο, κυριαρχεί το αρχικό μοτίβο (m1) με τους υποσχηματισμούς του (m2 και m3). Όμως, στο τμήμα του σύνθετου μέτρου (ή των τρίηχων υποδιαιρέσεων, αν προτιμάτε) επιβάλλεται ολοκληρωτικά η δυναμική του μοτίβου m5, το οποίο εκφέρεται σε πυκνή μίμηση. Το σύμβολο [ = ] δηλώνει μια μορφικά ακριβή μεταφορά ενός βασικού μοτίβου ενώ το σύμβολο [ ≈ ] δηλώνει μια παραλλαγή του, είτε διαστηματική (χωρίς να διαταράσσεται το συνολικό σχήμα) είτε ρυθμική (με αύξηση ή μείωση) είτε διαμεριστική (με αποκοπή τμήματός του). Το σύμβολο [ i ] δηλώνει την αντιστροφή ενός μοτίβου (inversion), το σύμβολο [ r ] δηλώνει την αναδρομή ενός μοτίβου (retrogression) και το σύμβολο [ ri ] δηλώνει την αντιαναδρομή ενός μοτίβου (retrograde inversion).