Θέμα Αρμονίας

Τονικός Χάρτης

Λύση Eπιτροπής

Τετράφωνη Εναρμόνιση

Μοτίβα και Φραστική

* * *

 

 

ΘΕΜΑ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

Ζητείται να εναρμονισθεί η παρακάτω μελωδία σε τέσσερις φωνές.

PDF: Φυλλάδιο Εξέτασης Ειδικού Μαθήματος Αρμονίας 2013

 

ΤΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Το μελωδικό θέμα είναι μορφολογικά μια ενιαία κατασκευή. Όμως, η συμμετρική δομή του θα μας προδιέθετε να το χωρίσουμε σε δύο τμήματα: στο ‘τμήμα της απομάκρυνσης’ [μέτρα 1-8] και στο ‘τμήμα της επιστροφής’ [μέτρα 9-17]. Προσπαθούμε να εναρμονίσουμε τη μελωδία χρησιμοποιώντας τις λιγότερες κατά το δυνατόν συγχορδίες. Όπως φαίνεται στο τονικό σχέδιο, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις αρμονικές περιοχές. Κατά την εξέλιξη του πρώτου τμήματος, μεταβαίνουμε από την περιοχή της τονικής αφετηρίας [μέτρα 1-4] στην περιοχή της τονικοποιημένης επιτονικής [μέτρα 5-8]. Κατά την εξέλιξη του δεύτερου τμήματος, οδηγούμαστε από την περιοχή της ανιούσας ολοτονικής προόδου [μέτρα 9-14(1)] στην περιοχή της τονικής επαναφοράς και κατάληξης [μέτρα 14(2)-17]. Στην εικόνα του τονικού σχεδίου αποδίδεται η άμεση δεσποζουσιακή δραστηριότητα. Οι συμπαγείς υποκείμενες καμπύλες δηλώνουν τη δράση δευτερευουσών δεσποζουσών συγχορδιών˙ οι διακεκομμένες καμπύλες οριοθετούν τοπικούς σχηματισμούς μισής πτώσης˙ ενώ οι συμπαγείς υπερκείμενες καμπύλες οριοθετούν τους σχηματισμούς των κύριων πτώσεων του κομματιού (αυθεντικών ή μη, εγκαθίδρυσης, απομάκρυνσης και επιστροφής). Αν αφαιρέσουμε την παρενθετική ή την πτωσιακή δεσποζουσιακή δραστηριότητα, θα μπορούσαμε να δούμε πώς συσχετίζονται οι συγχορδίες στο διατονικό πλέγμα. Αυτή η τονική αφήγηση δηλώνεται με τις καμπύλες πάνω από το πεντάγραμμο. Το σημείο υψηλότερης αρμονικής ενέργειας είναι ασφαλώς η πορεία προς την πτώση στην επιτονική. Αλλά και η σειρά παράλληλων μειζόνων συγχορδιών σε ανιόντα βήματα τόνου διαταράσσει πρόσκαιρα την αίσθηση του τονικού κέντρου. Ας παρατηρήσουμε ότι η ανιούσα ολοτονική κίνηση του δεύτερου τμήματος (III→#IV→bVI) προσεγγίζει τη δεσπόζουσα συγχορδία (V).

 

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ Κ.Ε. ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Παρατίθεται ενδεικτική αρμονική λύση του μελωδικού θέματος από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων Ειδικών Μαθημάτων.

PDF: Ενδεικτική Λύση από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων

 

ΤΕΤΡΑΦΩΝΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ

Παρατίθεται, ακολούθως, η τετράφωνη εναρμόνιση του μελωδικού θέματος.
 (1) Η κατιούσα χρωματική γραμμή είναι η χαρακτηριστική κίνηση του θέματος. Εναρμονίζεται με αλληλουχία δεσποζουσών συγχορδιών, διατεταγμένων σε κατιόντα διαστήματα πέμπτης. Τέτοιες αλληλουχίες οδηγούν και τονίζουν την υποδεσπόζουσα συγχορδία (IV) στο μέτρο 2, τη δεσπόζουσα συγχορδία (V) στο μέτρο 4, καθώς και τη ναπολιτάνικη προδεσπόζουσα (N) στο μέτρο 6. 
(2) Παρότι δεν ηχεί η τονική συγχορδία στην αφετηριακή περιοχή, η παρουσία και η έμμεση σύνδεση υποδεσπόζουσας-δεσπόζουσας (IV-V, μέτρα 1-4) αρκεί ώστε να καθοριστεί η τονικότητα.
 (3) Επιλέγεται η απροσδόκητη πτώση στο μέτρο 8, προκειμένου να προετοιμαστεί η μετάβαση στην περιοχή της ολοτονικής προόδου. Προαναγγέλεται, στις εσωτερικές φωνές, το χαρακτηριστικό μοτίβο της αρμονικής προόδου και σχηματίζεται η κατιούσα χρωματική κίνηση στο βάσιμο.
 (4) Μπορούμε να προσδώσουμε ολοτονικό χαρακτήρα στις δευτερεύουσες δεσπόζουσες της αρμονικής προόδου [μέτρα: 9, 11, 13]. Τούτο επιτυγχάνεται αν οξύνουμε ή βαρύνουμε ένα ημιτόνιο την πέμπτη μιας δεσπόζουσας συγχορδίας. Για παράδειγμα, η δεσπόζουσα F#7 έχει ολοτονική κλίμακα αναφοράς την εξάφθογγη κατασκευή: F#, G#, A#, C, D, E (βαδίζουμε με διαστήματα τόνου). Παρατηρούμε ότι η δεσπόζουσα συγχορδία μπορεί να έχει την ολοτονική μορφή F#7+5 (F#, A#, D, E) ή F#7b5 (F#, A#, C, E). Επιδιώκουμε την ολοτονική εντύπωση όταν έχουμε μια σειρά από δεσπόζουσες ή μείζονες συγχορδίες. Δημιουργείται έτσι ένα αρμονικό ρεύμα που θαμπώνει προσωρινά την αίσθηση της τονικότητας.
 (5) Όπως αναφέραμε στην προβολή της τονικής αφήγησης στο διατονικό πλέγμα, η σειρά συγχορδιών της αρμονικής προόδου (III→#IV→bVI) οδηγείται προς τη δεσπόζουσα συγχορδία (V). Παρατηρήστε ότι οι συγχορδίες #IV και bVI είναι ένα ημιτόνιο χαμηλότερα και ένα ημιτόνιο υψηλότερα αντιστοίχως από τη βαθμίδα της δεσπόζουσας. 
(6) Πριν από την πρόσπτωση της τελευταίας συγχορδίας της αρμονικής προόδου (bVI) στη δεσπόζουσα, παρεμβάλλεται η αρμονική δράση της προδεσπόζουσας (ii) [μέτρα 14(2)-15]. Η δευτερεύουσα δεσπόζουσα της ελάσσονας επιτονικής (V7 of ii) τονίζεται από τη γαλλική και τη γερμανική συγχορδία, καθώς επίσης από την προσαγωγική ελαττωμένη και τη δευτερεύουσα δεσπόζουσα που προηγούνται αυτής.
 (7) Οι ημιελαττωμένες συγχορδίες που συναντάμε σε αυτήν την εναρμόνιση λειτουργούν ως χρωματικές προσεγγίσεις κοινού φθόγγου. Ας σημειώσουμε τη δράση της ημιελαττωμένης συγχορδίας στον δεύτερο παλμό του 14ου μέτρου. Είναι η ‘συγχορδία του Τριστάνου’, η οποία ενδεχομένως προετοιμάζει μια γαλλική ή γερμανική συγχορδία.

 

 

ΜΟΤΙΒΑ ΚΑΙ ΦΡΑΣΤΙΚΗ

Χαρακτηριστικά μοτίβα του θέματος είναι το δίμετρο της αφετηρίας [μέτρα 1-2] και το δίμετρο της αρμονικής προόδου [μέτρα 9-10]. Μπορούμε να διασπάσουμε το καθένα σε δύο μέρη. Προκύπτουν έτσι τα μοτίβα m2 και m3 και τα μοτίβα m5 και m6, τα οποία σχηματοποιούν την εναρμόνιση του θέματος και τη φραστική των διακριτών φωνών. Το σύμβολο [ = ] δηλώνει μια μορφικά ακριβή μεταφορά ενός βασικού μοτίβου ενώ το σύμβολο [ ≈ ] δηλώνει μια παραλλαγή του, είτε διαστηματική (χωρίς να διαταράσσεται το συνολικό σχήμα) είτε ρυθμική (με αύξηση ή μείωση) είτε διαμεριστική (με αποκοπή τμήματός του). Το σύμβολο [ i ] δηλώνει την αντιστροφή ενός μοτίβου (inversion), το σύμβολο [ r ] δηλώνει την αναδρομή ενός μοτίβου (retrogression) και το σύμβολο [ ri ] δηλώνει την αντιαναδρομή ενός μοτίβου (retrograde inversion). Η φραστική παράγει μοτιβική κίνηση στα σημεία των πτώσεων και διασπά την ομοιομορφία των διμέτρων της αρμονικής προόδου. Στα δύο καταληκτικά μέτρα, ακούγονται ταυτοχρόνως στις εσωτερικές φωνές τα χαρακτηριστικά μοτίβα του θέματος.